
Quá trình lên men rượu và những sản phẩm tạo thành
Mục lục
Quá trình lên men rượu là yếu tố then chốt, quyết định hương vị, chất lượng và đặc trưng của mỗi loại rượu. Giai đoạn này chuyển hóa nguyên liệu thô thành sản phẩm rượu hoàn chỉnh, mang dấu ấn riêng biệt. Cùng Red Apron tìm hiểu chi tiết về quá trình lên men và tác động của chúng đến thành phẩm cuối cùng.
>>> Tham khảo: Rượu có hạn sử dụng không? Cách nhận biết rượu đã hỏng
1. Lên men rượu là gì?
Lên men rượu là quá trình chuyển hóa đường (như glucose và fructose) thành rượu (ethanol) và khí CO2 trong điều kiện thiếu oxy. Quá trình này chủ yếu được thực hiện bởi nấm men, đặc biệt là Saccharomyces cerevisiae, loài nấm men phổ biến trong sản xuất rượu. Khi lên men, nấm men sử dụng đường để tạo ra năng lượng, đồng thời sản sinh ra rượu và khí CO2.
Quá trình lên men rượu đã được con người phát hiện từ hàng nghìn năm trước, khi các nền văn minh cổ đại nhận ra rằng việc lên men tự nhiên các loại nước trái cây hay ngũ cốc có thể tạo ra những thức uống có cồn. Từ đó, lên men rượu đã gắn liền với văn hóa và ngành công nghiệp thực phẩm cho đến ngày nay.
Quá trình lên men rượu là yếu tố quyết định tới hương vị và chất lượng
>>> Xem thêm: Mỗi ngày uống 1 ly rượu có tốt không? Lợi ích sức khỏe mang lại
2. 2 quá trình lên men rượu
Quá trình lên men rượu bắt đầu khi glucose (một loại đường) được chuyển hóa thành pyruvate và kết thúc khi pyruvate trở thành ethanol và khí CO2. Quá trình này có hai bước chính:
2.1. Đường phân
Giai đoạn đầu tiên, gọi là đường phân, là lúc glucose được phân giải thành hai phân tử pyruvate. Đây là bước đầu tiên trong quá trình chuyển hóa đường của hầu hết các sinh vật. Mục đích của giai đoạn này là giải phóng năng lượng cho tế bào sử dụng. Sau khi hoàn thành, chúng ta có hai phân tử pyruvate, hai phân tử NADH và hai phân tử ATP, sẵn sàng cho giai đoạn tiếp theo.
Đường phân là bước đầu tiên trong quá trình lên men rượu
2.2 Lên men
Sau khi đường phân kết thúc, hai phân tử pyruvate sẽ được chuyển hóa thành ethanol (rượu) và khí CO2 trong quá trình lên men. Quá trình lên men diễn ra qua hai bước:
Bước 1: Tách carboxyl
Trong bước này, pyruvate sẽ mất một nhóm CO2 và biến thành acetaldehyde, đồng thời giải phóng khí CO2.
Bước 2: Khử acetaldehyde thành ethanol
Cuối cùng, acetaldehyde sẽ được chuyển thành ethanol (rượu) nhờ một enzyme đặc biệt và trong quá trình này, một chất cần thiết cho quá trình lên men cũng được tái sinh.
Giai đoạn thứ hai là quá trình lên men
Công dụng của quá trình lên men rượu
Sản xuất đồ uống có cồn: Quá trình lên men rượu chủ yếu được sử dụng trong sản xuất bia, rượu vang và rượu mạnh. Nấm men lên men đường từ các nguồn khác nhau, chuyển hóa chúng thành ethanol và carbon dioxide.
Ứng dụng trong làm bánh: Lên men rượu đóng vai trò quan trọng trong ngành làm bánh, giúp cải thiện hương vị và mùi thơm của bánh. Carbon dioxide sinh ra trong quá trình lên men giúp bột bánh nở ra, tạo kết cấu mềm mại và xốp cho bánh mì.
Sản xuất nhiên liệu sinh học: Quá trình lên men rượu còn được sử dụng để sản xuất bioethanol, một nguồn năng lượng tái tạo, thay thế nhiên liệu hóa thạch.
Ứng dụng trong công nghiệp hóa chất và dược phẩm: Lên men rượu được ứng dụng trong sản xuất các hóa chất và dược phẩm, như các axit hữu cơ và kháng sinh.
Tạo hương vị trong thực phẩm và nước hoa: Lên men rượu cũng được sử dụng trong ngành thực phẩm và nước hoa để tạo ra các hương vị và mùi thơm đặc trưng.
Ý nghĩa văn hóa và tôn giáo: Đồ uống có cồn từ lâu đã có ý nghĩa tôn giáo và văn hóa quan trọng trong nhiều xã hội, được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và các truyền thống cộng đồng.
Quá trình lên men được sử dụng trong sản xuất rượu, bia và các đồ uống có cồn khác
>>> Tìm hiểu thêm: Độ rượu là gì? Xác định nồng độ cồn trong các loại rượu
3. Sản phẩm của quá trình lên men rượu
Sản phẩm của quá trình lên men rượu vang gồm ethanol và carbon dioxide. Ban đầu, pyruvate được chuyển hóa thành acetaldehyde nhờ enzyme pyruvate decarboxylase. Sau đó, acetaldehyde được khử thành ethanol nhờ enzyme alcohol dehydrogenase, giúp tái sinh NAD+ từ NADH.
Ngoài ethanol và CO2, quá trình lên men còn tạo ra một số hợp chất phụ khác như esters, alcohol bậc cao, axit succinic, glycerol, 2,3-butanediol, diacetyl và acetoin. Những hợp chất này góp phần vào hương vị và mùi thơm của sản phẩm lên men.
Quá trình lên men tạo nên rượu ethanol và carbon dioxide
Sản phẩm phụ của quá trình lên men rượu etylic
Ngoài ethanol và glycerol, quá trình lên men còn tạo ra một số sản phẩm phụ khác. Chúng đóng góp vào hương vị, mùi thơm và tính chất đặc trưng của các sản phẩm lên men.
Một số sản phẩm phụ của quá trình lên men rượu bao gồm:
Axit acetic
Diacetyl, acetoin và 2,3-butanediol
Ethanal/acetaldehyde
Este
Alcohol bậc cao
Axit succinic
Các hợp chất này không chỉ ảnh hưởng đến đặc trưng của đồ uống có cồn mà còn có ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp thực phẩm và hóa chất.
>>> Xem thêm: Uống rượu có béo không? Tác động của rượu đến cân nặng
4. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng rượu trong quá trình lên men
Chất lượng rượu phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong suốt quá trình lên men, dưới đây là một số yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hương vị, màu sắc và độ tinh khiết của rượu:
Chọn loại nho và nguyên liệu
Chất lượng nho là yếu tố quyết định đến hương vị cuối cùng của rượu. Những loại nho có chất lượng tốt, được trồng trong điều kiện khí hậu lý tưởng, sẽ tạo ra rượu vang có hương vị phong phú và sâu sắc hơn.
Nhiệt độ và điều kiện môi trường
Nhiệt độ lên men ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của nấm men và sự hình thành các hợp chất mùi thơm. Nhiệt độ lý tưởng thường từ 18-28°C giúp quá trình lên men diễn ra hiệu quả.
Thời gian lên men
Thời gian lên men rượu vang dài giúp rượu phát triển màu sắc, độ đậm đặc và hương vị hoàn chỉnh. Tuy nhiên, quá lâu có thể tạo ra các hợp chất không mong muốn.
Độ pH và oxy
Độ pH cần được duy trì ở mức tối ưu (3.2-3.6) để nấm men hoạt động tốt. Lượng oxy nhỏ trong giai đoạn đầu giúp nấm men phát triển, nhưng cần kiểm soát trong suốt quá trình lên men.
Giống nho tốt giúp hương vị rượu vang sâu sắc và đặc biệt hơn
5. Sự khác biệt giữa lên men và chưng cất
Lên men và chưng cất là 2 quá trình rất quan trọng trong sản xuất đồ uống có cồn, nhưng chúng lại có mục đích và cách thức thực hiện khác nhau.
Tiêu chí | Lên men | Chưng cất |
Quá trình | Sử dụng nấm men để chuyển hóa đường thành cồn. | Tách ethanol từ sản phẩm lên men để tăng nồng độ cồn. |
Đặc điểm | Là bước cơ bản trong sản xuất đồ uống có cồn. | Là bước tiếp theo sau lên men để tăng nồng độ cồn. |
Mục đích | Sản xuất đồ uống có cồn với nồng độ cồn thấp. | Tăng nồng độ cồn của đồ uống đã lên men. |
Sản phẩm | Rượu ethanol và CO2. | Đồ uống có cồn mạnh (whiskey, brandy, ...). |
Có cần thiết cho tất cả đồ uống có cồn? | Có, mọi đồ uống có cồn đều trải qua quá trình này. | Không, chỉ những đồ uống cần tăng nồng độ cồn mới chưng cất. |
Ví dụ | Rượu vang, bia. | Whiskey (từ bia), Brandy (từ rượu vang). |
Rượu mạnh được chưng cất trong thùng gỗ sồi giúp cải tiến hương vị
6. Các phương pháp lên men phổ biến
Có 3 phương pháp lên men phổ biến, mỗi loại có ứng dụng đặc trưng trong sản xuất thực phẩm và đồ uống.
6.1 Lactic acid fermentation
Lên men axit lactic diễn ra khi vi khuẩn hoặc nấm men chuyển hóa đường hoặc tinh bột thành axit lactic mà không cần nhiệt độ cao. Quá trình này không chỉ xảy ra trong sản xuất thực phẩm mà còn trong cơ thể người, đặc biệt là khi hoạt động mạnh. Khi không đủ oxy, cơ bắp sẽ sinh ra axit lactic, dẫn đến cảm giác mỏi và đau cơ.
Ngoài ra, lên men axit lactic được ứng dụng trong việc sản xuất sữa chua, dưa muối và một số loại thực phẩm lên men khác.
Lên men axit lactic được ứng dụng trong sản xuất sữa chua
6.2 Alcohol fermentation/Ethanol fermentation
Lên men rượu là quá trình mà nấm men chuyển hóa pyruvate thành rượu ethanol và carbon dioxide. Quá trình này không chỉ sản xuất rượu mà còn là phương pháp chính để tạo ra bia, rượu vang và nhiều loại đồ uống có cồn khác.
Lên men rượu là phương pháp chính tạo ra rượu vang
6.3 Acetic acid fermentation
Axit acetic được tạo ra khi vi khuẩn chuyển ethanol thành axit acetic, tạo ra giấm và các gia vị chua từ trái cây và ngũ cốc.
Axit acetic tạo ra giấm
7. Một số rủi ro mà lên men tự nhiên có thể gây ra
Lên men tự nhiên, hay lên men bằng nấm men hoang dã (như Candid Klöckera/Hanseniaspora, Metschnikowiaceae, Pichia và Zygosaccharomyces) được nhiều nhà rượu cao cấp lựa chọn nhờ vào khả năng tạo ra những chai rượu với hương vị độc đáo và đặc trưng.
Tuy nhiên, phương pháp này cũng tồn tại một số rủi ro cần lưu ý:
Hương vị không mong muốn
Mặc dù lên men tự nhiên có thể mang đến những hương vị phong phú, nhưng các nấm men hoang dã cũng có thể tạo ra các hợp chất không mong muốn, như axit béo hoặc lactone.
Khó kiểm soát và không ổn định
Lên men tự nhiên không thể kiểm soát hoàn toàn các chủng nấm men, dẫn đến sự biến động trong quá trình lên men. Điều này có thể làm giảm tính đồng nhất của sản phẩm và ảnh hưởng đến hương vị rượu.
Nguy cơ nhiễm khuẩn
Các vi sinh vật không mong muốn, như vi khuẩn và nấm mốc, có thể phát triển cùng với nấm men hoang dã, gây nhiễm khuẩn và làm giảm chất lượng rượu.
Lên men tự nhiên vẫn là một sự lựa chọn phổ biến của nhiều nhà sản xuất rượu danh tiếng
Dù vậy, lên men tự nhiên vẫn là một lựa chọn phổ biến của nhiều nhà sản xuất rượu danh tiếng, nhờ vào khả năng tạo ra những sản phẩm có hương vị đặc trưng và độc đáo. Việc kết hợp kỹ thuật kiểm soát chất lượng có thể giúp giảm thiểu các rủi ro này và tối ưu hóa lợi ích của phương pháp lên men tự nhiên.
Các bài viết liên quan:
- 8 thành phần của rượu và các yếu tố tạo nên hương vị độc đáo
- Nguồn gốc của rượu - Ai là người phát minh ra rượu?
Quá trình lên men rượu là một hành trình biến đổi kỳ diệu, nơi những nguyên liệu đơn giản trở thành những hương vị đầy độc đáo. Tại Red Apron, chúng tôi mang đến những chai rượu vang chính hãng, được chọn lọc từ các nhà sản xuất uy tín. Bạn có thể ghé Red Apron và trải nghiệm những sản phẩm rượu vang chất lượng nhất!